Program Leader

Program Leader zajmuje szczególne miejsce wśród wielu programów wspierających rozwój wsi. W odróżnieniu od innych narzędzi stosowanych przez Unię Europejską nie jest bowiem zwykłym pompowaniem pomocy finansowej w najuboższe obszary UE. LEADER to nowoczesna filozofia myślenia o obszarach wiejskich. To nowoczesne podejście do funkcji jaką pełni wieś.

Paradoksalnie, to zniszczona przez wojnę Europa stworzyła mechanizm, który miał zapewnić samowystarczalność żywnościową, a który po wielu latach istnienia doprowadził do nadprodukcji żywności. Wspólna Polityka Rolna – bo o tym mechanizmie mowa – wdrożona w okresie powojennym przez kraje Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zmieniła na zawsze europejską wieś. Mechanizm ten skupiał się bowiem przez lata na jednej tylko funkcji wsi – produkcja żywności.

Wsparcie finansowe przeznaczone na ciągły postęp w dziedzinie technologii i mechanizację rolnictwa przyczyniły się do znacznego wzrostu produkcji i wydajności pracy w rolnictwie krajów UE. Stałe zwiększanie intensywności produkcji doprowadziło jednak do powstania gigantycznych nadwyżek produkcji żywności, degradacji środowiska naturalnego i szeregu innych negatywnych konsekwencji. Dodatkowo coraz bardziej odczuwalne stało się starzenie się społeczeństwa, migracje ludności do miast, czy rosnące bezrobocie.

Z biegiem czasu konieczna okazała się zmiana podejścia do wsi. Dlatego od dłuższego już czasu dokonują się stopniowe zmiany Wspólnej Polityki Rolnej. Obecnie w sposób szczególny promowany jest zrównoważony rozwój obszarów wiejskich uwzględniających kilka funkcji wsi takich, jak: produkcja żywności, zachowanie naturalnego środowiska, w tym krajobrazu, zapewnienie atrakcyjnych warunków do wypoczynku i zamieszkania. Wieś ma się stać dobrym miejscem do życia, o wysokich walorach środowiska naturalnego i zachowanym dziedzictwie kulturowym.

Jednak najważniejszą zmianą w myśleniu o wsi okazała się decyzja o włączeniu społeczności obszarów wiejskich w proces zarządzania wsią. To mieszkańcy obszarów wiejskich mogą współdecydować o przeznaczeniu środków pomocowych dla danego regionu UE. Decentralizacja w zarządzaniu wsią sprowadza się do zaangażowania mieszkańców obszarów wiejskich w proces wyznaczania kierunków rozwoju wsi oraz doboru narzędzi wsparcia.

To właśnie dlatego Komisja Europejska powołała na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku Inicjatywę Wspólnotową LEADER 1. Inicjatywy Wspólnotowe to programy inicjowane przez Komisję Europejską, dotyczące problemów o szczególnym znaczeniu na poziomie europejskim. To pokazuje jak bardzo ważne dla Europy okazały się problemy obszarów wiejskich.

Nazwa LEADER jest skrótem pełnej nazwy programu w języku francuskim: Liasons Entre Actions de Développement de l’Economie Rurale (Powiązania między działaniami na rzecz rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich).

Jako program eksperymentalny Inicjatywa LEADER stanowiła całkowicie nowe podejście do rozwiązywania problemów wsi. W miejsce odgórnych zaleceń i rozwiązań przekazywała sporządzanie planów i podejmowanie decyzji w sprawie własnej przyszłości lokalnym społecznościom wiejskim. Uznawała, że najlepiej znają one specyfikę swojego terenu, potrzeby mieszkańców i zasoby, którymi dysponują. Zakładała ponadto, że realizowana będzie na określonym obszarze dzięki współpracy partnerów z różnych sektorów.

Pierwszy etap, LEADER I, realizowany w latach 1991-1994, był etapem sprawdzania nowego modelu rozwoju obszarów wiejskich opartego na oddolnym i terytorialnym podejściu oraz partnerstwie. Drugi etap, LEADER II, realizowany w latach 1994-1999, upowszechniał doświadczenia LEADER-a I na większym obszarze Unii Europejskiej, kładąc szczególny nacisk na innowacyjność projektów i nawiązywanie współpracy międzyterytorialnej, w tym międzynarodowej.

Trzeci etap - LEADER+, realizowany w latach 2000-2006, skierowany został do wszystkich obszarów wiejskich UE.

LEADER stał się programem bezzwrotnej pomocy Unii Europejskiej dla wsparcia rozwoju obszarów wiejskich za pomocą tworzenia partnerstw określanych mianem Lokalnych Grup Działania.

Inicjatywa LEADER+ nie obejmowała krajów, które przystąpiły do UE w maju 2004 roku. Państwa te otrzymały możliwość wdrażania w okresie od momentu akcesji do 2006 roku instrumentów opartych na podejściu typu LEADER. W sześciu z dziesięciu nowych państw UE wdrożono tzw. Pilotażowy Program Leader+. Jego celem było powołanie do życia lokalnych partnerstw – zwanych Lokalnymi Grupami Działania (Schemat I) oraz wypracowanie przez te partnerstwa (LGD) strategii rozwoju obszarów wiejskich określonego obszaru (Schemat II)

W ramach Schematu I na zawiązanie LGD można było pozyskać maksymalnie 150 tys. zł, natomiast na działania Schematu II już 750 tys. zł. Pomoc na zasadzie refundacji w 80% finansowana była z budżetu UE, a w 20% z budżetu krajowego.

W kolejnym okresie budżetowym UE (2007-2013) na skutek reform program Leader został włączony w główny nurt Wspólnej Polityki Rolnej. Zmiana ta doprowadziła do większego sformalizowania programu. W polskich warunkach Leader został włączony do Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Ten dokument określa wszelkie formy pomocy unijnej dla wsi i obszarów wiejskich. Znaczenie programu Leader zostało docenione, bowiem obecnie stanowi on tzw. oś 4 PROW.

LGD Wokół Łysej Góry podobnie jak inne organizacje typu LGD w Polsce powstała i funkcjonuje dzięki wsparciu z programu Leader. W kolejnych etapach programu Leader w Polsce LGD Wokół Łysej Góry do swej dyspozycji miała coraz to większe środki pomocowe. Dziś po kilku latach realizacji programu Leader w Polsce organizacje typu LGD, w tym LGD Wokół Łysej Góry, zostały docenione przez polskiego ustawodawcę i od 2009 roku stanowią instytucję grantodawczą. Oznacza to, iż LGD może nie tylko decydować o kierunkach rozwoju obszaru siedmiu gmin członkowskich, ale także wspierać finansowo mieszkańców i podmioty z terenu tych gmin. Dziś obok Urzędu Marszałkowskiego i Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa organizacje typu LGD są równie ważną instytucją dystrybuowania środków pomocowych dla polskiej wsi.